Jakie są drogi podawania leków?

Istnieją różne drogi podawania leków, ponieważ od tego zależy m.in. szybkość wchłaniania poszczególnych substancji, czy też sposób ich działania. Niekiedy formę aplikowania farmaceutyków determinuje również stan pacjenta, który nie zawsze jest np. w stanie połknąć tradycyjną tabletkę. Wyjaśniamy, jakie są drogi podawania leków i kiedy się je stosuje.

Spis treści

• Dlaczego droga podania leku ma znaczenie?
• Droga doustna
• Droga pozajelitowa 
• Inne drogi podawania leków
• Jak bezpiecznie podawać leki? Najważniejsze zasady

Dlaczego droga podania leku ma znaczenie?

Droga podania leku ma ogromne znaczenie i to pod wieloma względami. Od tego zależy bowiem między innymi:

• - jak szybko zostanie uwolniona dana substancja w organizmie – z oczywistych względów nastąpi to szybciej wskutek podania lekarstwa dożylnie, a więc bezpośrednio do krwiobiegu, niż w przypadku przyjęcia tabletki, która, aby dostała się do krwi, musi najpierw ulec rozpadowi i wchłonięciu w przewodzie pokarmowym,

• - w jakim stopniu lek wchłonie się do organizmu – istnieje grupa substancji, która ulega rozkładowi w kwaśnym środowisku żołądka lub jest metabolizowana w wątrobie (tzw. efekt pierwszego przejścia), co zmniejsza ich wchłanialność i dlatego lepiej ich nie podawać doustnie, lecz alternatywnymi drogami,

• - bezpieczeństwo aplikacji leku – w warunkach domowych najbezpieczniejsze są preparaty doustne, natomiast te podawane w formie wlewów dożylnych powinno się aplikować głównie w szpitalu.

W podstawowym zakresie drogi podawania leków można podzielić na doustne oraz pozajelitowe. Czym się one różnią, jakie mogą przybrać formy i kiedy się je stosuje, wyjaśniamy poniżej.

Droga doustna

Droga doustna podawania leków (nazywana także enteralną) jest najczęściej praktykowana i jednocześnie preferowana przez pacjentów ze względu na wygodę. Polega na niczym innym jak na dostarczeniu substancji leczniczej do organizmu za pośrednictwem jamy ustnej i przewodu pokarmowego. W ten sposób aplikowane są lekarstwa w takiej formie jak:

• tabletki,

• kapsułki,

• zawiesiny,

• krople,

• roztwory,

• syropy. 

Tego rodzaju preparaty charakteryzują się dość wolnym wchłanianiem, a więc trudno je przedawkować, dlatego uznaje się je za stosunkowo bezpieczne. Podawanie doustne leków jest również dość proste i z tego względu może być stosowane przez pacjentów w różnym wieku i w warunkach domowych. 

Droga pozajelitowa 

Jak sama nazwa wskazuje, pozajelitowa droga podawania leków polega na tym, że dostarcza się je do organizmu z całkowitym pominięciem przewodu pokarmowego. Fachowo nazywa się ją parenteralną. Najczęściej ten sposób aplikacji substancji leczniczych sprowadza się do ich wstrzyknięcia np.:

• dożylnie,

• podskórnie,

• domięśniowo.

Wskutek podania leku w tej formie trafia on niemal od razu do krwiobiegu i tkanek organizmu, co wpływa na jego szybkie działanie. Właśnie dlatego metodę tę stosuje się najczęściej w stanach zagrożenia życia. Jest ona także praktykowana w sytuacji, gdy pacjent jest nieprzytomny lub z innych powodów ma zaburzone funkcje połykania i z tego względu nie można podać lekarstwa metodą doustną. 

Istnieje też grupa substancji, które można aplikować wyłącznie pozajelitowo, ponieważ w przewodzie pokarmowym ulegają rozkładowi lub nie są w odpowiednim stopniu wchłaniane. Najlepszym przykładem jest insulina stosowana w leczeniu cukrzycy, która jest hormonem peptydowym składającym się z aminokwasów, a więc substancji trawionych przez układ pokarmowy. Właśnie dlatego pacjenci muszą ją przyjmować poprzez iniekcje podskórne za pomocą specjalnych penów lub z użyciem pompy insulinowej. 

Inne drogi podawania leków

Istnieją również alternatywne drogi podawania leków, na przykład:

• wziewna – należy ona do metod parenteralnych i polega na dostarczaniu substancji leczniczych za pośrednictwem dróg oddechowych (wykorzystuje się tutaj zatem tzw. inhalacje),

• doodbytnicza – w tym przypadku lek wchłaniany jest do organizmu przez błonę śluzową odbytnicy i może mieć on formę rozpuszczalnego czopka lub płynu, który wlewany jest bezpośrednio do jelita grubego; tą drogą podaje się zarówno lekarstwa działające miejscowo (np. na hemoroidy), jak i ogólnoustrojowo (np. środki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe), gdy inne metody ich aplikacji nie są możliwe np. jeśli pacjent wymiotuje lub źle toleruje leki doustne,

• podjęzykowa – w ten sposób aplikuje się tabletki, które pod językiem dość szybko się rozpuszczają i niemal od razu wchłaniają do organizmu; metoda stosowana jest zatem w przypadku konieczności uzyskania natychmiastowego efektu działania substancji leczniczej np. do podawania nitrogliceryny w chorobie niedokrwiennej serca.

Niektóre leki podawane są także miejscowo i mają też takie działanie. Przykładem mogą być choćby maści stosowane na zmiany skórne, a także krople do oczu, uszu, czy nosa. 

Warto też wspomnieć o nowoczesnych metodach dostarczania środków leczniczych do organizmu, jakimi są np. implanty. Są to preparaty stałe, które umieszcza się pod skórą, aby uwalniały lek stopniowo i przez dłuższy czas.

Jak bezpiecznie podawać leki? Najważniejsze zasady

Bezpieczne podawanie leków wymaga przestrzegania pewnych zasad. W przypadku drogi doustnej należy pamiętać przede wszystkim o tym, by lekarstwa były aplikowane:

• - zgodnie z zaleceniami lekarza lub według wskazań na ulotce,

• - we właściwej dawce – należy na to zwrócić uwagę w szczególności przy przyjmowaniu kropli, zawiesin i roztworów, których precyzyjne odmierzenie może nastręczać trudności,

• - o odpowiedniej porze dnia i w zalecanych odstępach czasu,

• - w prawidłowy sposób – np. jeśli pigułkę należy połknąć w całości, to nie wolno jej rozgryzać.

Nieco większe wymagania obowiązują przy podawaniu leków pozajelitowych metodą wstrzykiwania. Przede wszystkim iniekcje, zwłaszcza te dożylne, wymagają zachowania zasad sterylności oraz powinny być wykonywane odpowiednią techniką. Właśnie dlatego zajmuje się tym wyłącznie personel medyczny i odbywają się one w warunkach szpitalnych lub ambulatoryjnych.