Na czym polega cytologia i jak przygotować się do badania?

Każdego roku kilka tysięcy Polek słyszy diagnozę raka szyjki macicy. Niestety u wielu z nich choroba zostaje rozpoznana w zaawansowanym stadium, które znacznie zmniejsza szansę na wyleczenie. Tymczasem stany przednowotworowe i nowotworowe w obrębie dróg rodnych pozwala wykryć badanie cytologiczne. Jest to możliwe dzięki programowi profilaktyki raka szyjki macicy realizowanemu w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia. Na czym dokładnie polega cytologia i jak się do niej przygotować? Jak interpretować uzyskany wynik i jak często zgłaszać się na kontrolę ginekologiczną? Odpowiedzi na te i wiele innych pytań zawarliśmy w poniższym tekście.

Jaki jest cel badania cytologicznego?

Rak szyjki macicy jest chorobą, która rozwija się na skutek zarażenia onkogennym typem wirusa brodawczaka ludzkiego określanego w skrócie jako HPV. Przenosi się on na człowieka głównie w trakcie kontaktów seksualnych. Na początkowym etapie schorzenie nie daje praktycznie żadnych objawów, przez co u wielu kobiet zostaje wykryte zbyt późno. Bardzo ważne jest więc regularne poddawanie się badaniu cytologicznemu. Jest ono bezbolesne, a do jego wykonania nie jest potrzebne skierowanie od specjalisty. Badanie umożliwia wykrycie stanów przednowotworowych, czyli podejrzanych zmian komórkowych w obrębie szyjki macicy, z których w przyszłości może rozwinąć się nowotwór. Do pobrania wymazu cytologicznego lekarz lub położona wykorzystuje sterylny sprzęt jednorazowego użytku, który pozwala na szybkie i bezpieczne pobranie wymazu z kobiecych dróg rodnych.

Jak przebiega cytologia i jak często ją robić?

Cytologia stanowi specjalistyczne badanie patomorfologiczne, które polega na ocenie pod mikroskopem komórek z tarczy oraz kanału szyjki macicy. W celu uzyskania materiału do analizy konieczne jest założenie wziernika ginekologicznego i pobranie wymazu, a następnie nałożenie go na szkiełko cytologiczne. Cała procedura jest bezbolesna i trwa zaledwie kilka minut.

Zgodnie z aktualnymi wytycznymi Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników badanie cytologiczne powinno być przeprowadzane minimum raz na trzy lata. Aby było skuteczne, musi zostać wykonane prawidłowo. Wyjaśniamy tę kwestię w dalszej części artykułu.

Jeśli wynik cytologii jest prawidłowy, zwykle lekarz zleca ponowne badanie profilaktyczne po upływie trzech lat. W sytuacji, kiedy zostaną wykryte zmiany dysplastyczne pretendujące do rozwoju nowotworu szyjki macicy, lekarz może zwiększyć częstotliwość wykonywania badania oraz skierować pacjentkę na rozszerzoną diagnostykę obejmującą kolposkopię z pobraniem wycinków do oceny histopatologicznej.

Czym różnią się cytologia klasyczna i płynna?

Najczęstszą metodą stosowaną m.in. w ramach programu profilaktyki raka szyjki macicy u kobiet jest cytologia tradycyjna. Polega ona na pobraniu wydzieliny wraz z komórkami z dróg rodnych za pomocą specjalnej szczoteczki, a następnie umieszczeniu jej na szkiełku cytologicznym. W ten sposób uzyskany materiał jest przekazywany do oceny laboratoryjnej.

Obecnie w wielu gabinetach ginekologicznych kobiety mogą poddać się także cytologii na podłożu płynnym, określanej jako jednowarstwowa lub cienkowarstwowa. Ten rodzaj badania jest zaliczany do nowoczesnych technik cytologicznych. Od cytologii tradycyjnej różni się przede wszystkim tym, że materiał pobrany z dróg rodnych jest przenoszony do pojemnika z płynem utrwalającym, który zapobiega jego uszkodzeniu. W laboratorium wymaz jest przenoszony na specjalny filtr, który ma na celu oczyszczenie wydzieliny z krwinek czerwonych, bakterii oraz komórek wydzielających mediatory reakcji zapalnej. Zastosowanie tej techniki pozwala przede wszystkim na zmniejszenie błędu odczytu poprzez oddzielenie wyżej wymienionych elementów wchodzących w skład śluzu szyjkowego, a także na uniknięcie ryzyka zabezpieczenia niewystarczającej ilości materiału do analizy.

Jak przygotować się do cytologii?

Aby mieć pewność, że badanie pozwoli na uzyskanie wiarygodnego wyniku, na pobranie wymazu z szyjki macicy kobiety powinny zgłaszać się do gabinetu ginekologicznego w pierwszej fazie cyklu miesiączkowego, nie wcześniej niż cztery dni po zakończeniu krwawienia menstruacyjnego oraz nie później niż cztery dni przed jego wystąpieniem. Na 3-4 dni przed badaniem zaleca się odstawienie leków i preparatów dopochwowych, tamponów oraz rezygnację z irygacji, a na około dobę przed – powstrzymanie przed stosunkami płciowymi.

Jak interpretować wynik cytologii?

Wyniki badania cytologicznego są przekazywane w pięciostopniowej skali Papanicolau lub w systemie Bethesda. Pierwsza klasyfikacja jest uważana za niewystarczającą, dlatego narzędziem zalecanym przez Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników jest ocena wymazu według systemu Bethesda. W przypadku prawidłowego wyniku zwykle podaje się informację dotyczącą braku podejrzenia neoplazji śródnabłonkowej oraz raka. W opisie mogą też pojawić się:

• nieprawidłowe komórki nabłonka płaskiego o nieokreślonym znaczeniu (ASC-US),

• zmiany wewnątrznabłonkowe małego stopnia (LSIL), w tym dysplazja CIN I,

• zmiany wewnątrznabłonkowe dużego stopnia (HSIL), w tym CIN II, CIN III oraz CIS (rak płaskonabłonkowy).

Na wykrywanie wczesnych zmian przednowotworowych i nowotworowych pozwala również kolposkopia. Zwykle jest ona wykonywana u kobiet z nieprawidłowym wynikiem cytologii, gdyż nie można rozpocząć leczenia tylko na podstawie badania cytologicznego.